برای یافتن گویاترین تعبیر معنویت گرایی‌های نوپدید، ابتدا باید معنای دین و عرفان را به درستی بررسی کنیم. به نظر می‌رسد «دین»، تجربه مواجهه با امر قدسی است و لزوم هماهنگی انسان با آن و این مواجهه و هماهنگی، در مجموعه منسجمی شامل ابعاد نظری، عملی و اجتماعی خود را آشکار می‌سازد. «عرفان» نیز رویکردی شهودی، باطن‌گرا و غالبا وحدت وجودی است که در بافت دین خاصی قرار می‌گیرد و انسان‌های عارف را به عمق آموزه‌های رهایی‌بخش و تعالی‌آفرین آن دین رهنمون می‌سازد. با این تعاریف، جنبش‌های نوپدید معنوی، بیشتر به تعریف و خصوصیات «دین» نزدیک‌اند تا «عرفان».

توضیح آنکه درون مایه اصلی این جنبش‌ها، «معنویت»، آن هم از نوع «معنویت نوین» است. «معنویت نوین» اعتقاد و احساساتی عمیق نسبت به روح آدمی و ارزش‌های غیرمادی زندگی انسان است. این نوع معنویت، خود را از دین سنتی مستقل کرده و حتی با آن به رقابت پرداخته است؛ در نتیجه، به دو وجه، «دین» خوانده می‌شود: یکی با تسامح و مجاز (چرا که همچون دین سنتی، به ارضای نیازهای دینی انسان‌ها پرداخته است)؛ و دیگری به جهت اینکه کمابیش بر اجزای ذاتی و عرضی مفهوم «دین» مشتمل است.

این اثر شامل مجموعه مقالاتی است که در باب «جنبش‌های نوپدید دینی- معنوی» توسط متخصصان این حوزه نوشته و منتشر شده است. ملاک انتخاب مقالات نیز بر اساس دو معیار صورت گرفته است. نخست، سطح کیفی مقالات؛ معیار دوم همخوانی موضوعی با سه بخش اصلی کتاب است. برخی از مقالات با اثرپذیری بیشتر از علومی نظیر عرفان، جامعه شناسی، روان شناسی، هنر، انسان‌شناسی و مطالعات ادیان تدوین شده‌اند و به دلیل عدم همخوانی با بخش های سه‌گانه این اثر از انتشار آنها چشم پوشی کردیم.

این کتاب داری سه بخش اصلی است که عناوین بخش‌های سه گانه عبارت است از: «مفاهیم و آسیب ها»، «مبانی و علت ها» و «موارد و مصادیق» است.